۱-خود هشیاری مفعولی:هشیاری ‌در مورد خود به عنوان موضوع جدا از محیط اطراف فرد،مد نظر قرار می‌گیرد و فرد در این فرایند تمرکز بر خود،جدا از اطراف خود است.

۲-خود هشیاری فاعلی:که تمرکز بر محیط اطراف بیش تر از خود است. خود هشیاری نوع اول ،اشتغال ذهنی با خویشتن است که در سنین بالای نو جوانی اتفاق می افتد(دوره هویت جویی)در حالی که در نوع دوم،آگاهی از خود موضوعی می با شد بر اساس آن چه دیگران مشاهده می‌کنند.این نوع خود هشیاری در اوایل دوره نوجوانی قبل از ۱۴ سالگی اتفاق می افتد که نتیجه آن اضطراب اجتماعی می‌باشد.

آنچه مسلم است این منبع(خود مشاهده گری)نقش مهمی در رابطه با تکوین خود دارا است و هرچه انسان مسن تر می شود و از کودکی به سمت بزرگسالی می رود،شاید سهم این منبع در جهت دهی و هدایت کنش های مختلف خود بیش تر می شود(یونگ،۱۹۶۰).

۲-مقایسه اجتماعی

مقایسه اجتماعی منبع مهمی در ارزیابی و تکوین خود می‌باشد. این منبع به افراد کمک می‌کند که هر گونه بی ثباتی در ارزشیابی خود را کاهش داده و کنترل کنند.

مشاهده وضعیت دیگران منبع اطلاعاتی مهمی برای تکوین خود است که در فرایند مقایسه خود با دیگران عملی می شود.فستینگر بر این باور بود که مردم ترجیح می‌دهند تا خودشان را توسط خصوصیاتی ارزشیابی کنند که سر راست،غیر ذهنی و ملموس باشد.زمانی که این خصوصیات و معیار ها وجود ندارند،آن ها تمایل دارند که خودشان را در مقایسه با دیگران ارزیابی کنند زیرا که دیگران به عنوان معیارهای عینی برای آنان مطرح می‌شوند.شاید یکی از دلایل برای استفاده زودهنگام کودکان از این منبع،همین ملموس بودن و عینی بودن آن باشد.بعضی از مشاوران فرایند مقایسه اجتماعی را در میان بزرگسالان و کودکان از دو بعد مورد ملاحضه قرار می‌دهند:

۱-مقایسه با بالاتر از خود(و یا ادراک دیگران در سطح بالاتر از خود)که همواره نارضایتی از خود را برای فرد مقایسه کننده در پی دارد حتی اگر فرد در شرایط بالا و خوبی از امکانات و خصوصیات باشد(کش،۱۹۹۰،نقل از یونسی،۱۳۸۲).

۲-مقایسه با پایین تر از خود (و یا ادراک دیگران در سطح پایین تر از خود)که بیشتر برای فرد مقایسه کننده رضایت از خود و عبرت آموزی را در پی دارد(لوک وود^[۱۱۵]،۲۰۰۰،یونسی و محمدی،۱۳۸۱).شاید نمودی از این عبرت آموزی را بتوان در سخن حکیمان یافت:”ادب از که آموختی از بی ادبان”.بر این اساس اخیراً بعضی از مشاوران دریافتند که مقایسه خود با افراد پایین تر از خود،تنها باعث سکون و رضایت از خویش نمی شود،بلکه می‌تواند انسان ها را از افتادن به گرداب های سقوط و شکست باز دارد(لوک وود۲۰۰۰).

تحقیقات متعدد در میان بزرگسالان نیز بر نقش بسیار مهم مقایسه اجتماعی در رابطه با خود پنداری و تصور بدنی تأکید دارند.این مشاوران اعتقاد دارند که مقایسه اجتماعی عامل اساسی در پیدایش اختلالات مربوط به تصور بدنی است.در تحقیقی که به صورت مقایسه فرهنگی در دو کشور انگلیس و ایران صورت گرفت،نشان داد که کودکان و نوجوانان ایرانی در مقوله مقایسه اجتماعی،خانواده را الگو قرار داده و بر اساس آن مفاهیم مربوط به بدن را شکل می‌دهند در حالی که کودکان و نوجوانان انگلیسی بیش تر ‌هم‌قطاران را در شکل دادن مفاهیم بدنی الگو قرار دادند(یونسی،۱۹۹۸).بعضی مشاوران مانند آلبرت بندورا (۱۹۹۴)یادگیری اجتماعی را از عوامل بسیار مهم در پیدایش،حذف و تعدیل رفتارها می دانند.در یادگیری اجتماعی،مدل ها و الگوها در فرایند مقایسه اجتماعی اثربخشی خودشان را نشان می‌دهند.

۳-پسخوراند اجتماعی :

مفهوم خود در افراد می‌تواند توسط پسخوراند های اجتماعی که آن ها دریافت می‌کنند شکل یافته و تحت تاثیر واقع شود.بعضی از محققان که به تئوری تعامل بین فردی اعتقاد دارند،تأکید فراوانی بر پسخوراند های اجتماعی به عنوان ایجاد کننده مفهوم خود دارند(مید،۱۹۳۴)این محققان اذعان داشتند که آگاهی از خود زمانی شکل می‌گیرد که شخص از دیدگاه دیگران آگاه می شود.کلمه “فیدبک” برای سال ها در فیزیولوژی استفاده شده است و این اصطلاح در حقیقت از فیزیولوژی وارد مشاوره گردیده است.در فیزیولوژی قسمتی از پاسخ می‌تواند به محرک باز گشته و آن را اصلاح کند،این فرایند پسخوراند نامیده می شود

بعضی از مشاوران معتقد به تئوری شخصیتی جرج کلی^[۱۱۶](۱۹۵۵)،اعتقاد دارند که شکل گیری ساختارهای ذهنی ما نه تنها تحت تاثیر آگاهی فردی بلکه آگاهی اجتماعی ماست.قسمت اعظم این آگاهی توسط پسخوراندهای اجتماعی شکل می‌گیرد.مروری بر ادبیات پژوهشی در این زمینه نشان می‌دهد که پسخوراند های اجتماعی به عنوان منبعی برای دانش خود در طول کودکی و بزرگسالی با میزان و شدت متفاوت،تحول می‌یابد.شونمن و دیگران(۱۹۸۴)دریافتند که کودکان هرچه مسن تر می‌شوند این منبع را با شدت و میزان بیشتری به کار گرفته و در مقایسه با منابع دیگر تکوین خود،این منبع به عنوان بهترین منبع قرار می‌گیرد.هرچه کودکان از خود میان بینی فاصله می گیرند بهتر می‌توانند پسخوراند های اجتماعی را درک کرده و به کار ‌گیرند با این حال تحقیقات نشان می‌دهد که خط تحول در این زمینه را نمی توان مستقیم فرض نمود.زیرا نوجوانان مسن تر در اواخر دوره نوجوانی(۱۵سالگی به بالا)از این منبع نسبت به نوجوانان کم سن تر،کم تر استفاده می‌کنند.به نظر می‌رسد که با افزایش سن و نزدیک شدن به بزرگسالی بار تاثیر پسخوراند های اجتماعی در تکوین خود نسبت به دوره اولیه نوجوانی کاهش می‌یابد. استدلال جالبی برای این کاهش دارند. با تاثیر تحول اخلاقی در این فرایند،آن ها اعتقاد دارند که با افزایش سن،استدلال در رابطه با امور مختلف از جهت داده شدن توسط دیگران(فیدبک اجتماعی)به جهت یافتن توسط خود(خود مشاهده گری)تغییر می‌یابد.در حقیقت نظرات و قضاوت دیگران کم تر شکل دهنده استدلال های نوجوان می‌گردد،بلکه این قضاوت خود نوجوان است که مهم ترین نقش را دارا است.

آسیب شناسی روانی در سطح فردی

آسیب شناسی شخصیت کاریکاتوری